سارا طاهری ،خبرنگار:یکی از اجزای اصلی فعالیت های پژوهشی در دانشگاه‌ها، اساتید یا همان پژوهشگرانی هستند که نقش کلیدی در حرکت دانشگاه‌ها در مسیر علم و فناوری را برعهده دارند. پژوهشگرانی که هر اندازه پرآوازه‌تر باشند، خواهان بیشتری نیز در فضای علمی دنیا خواهند داشت. در چنین شرایطی طبیعی است، هر دانشگاهی که تعداد بیشتری از پژوهشگرانی که در زمره یک درصد پراستناد دنیا هستند را در اختیار داشته باشد، بتواند قوی‌تر از دیگر دانشگاه‌ها ظاهر شود. موضوعی که هر سال پایگاه استنادی علم و پایش علم و فناوری در آخرین پایش خود فهرستی از پژوهشگران پراستناد در 22 حوزه موضوعی علم ارائه می‌کند که اسامی آن جزء یک درصد پژوهشگران برتر دنیا هستند. بر اساس آخرین گزارش، دانشگاه آزاد اسلامی با ۴۶ پژوهشگر پراستناد یک درصد در جایگاه دوم کشور از لحاظ تعداد پژوهشگر قرار گرفته است. آن‌طورکه موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری ‌(ISC) دانشگاه آزاد اسلامی گزارش داده‌ است 840 پژوهشگر ایرانی در زمره پژوهشگران پراستناد یک درصد دنیا  ESI-WOSقرار گرفته‌اند که از این تعداد 46 پژوهشگر دانشگاه آزادی هستند. آن‌طورکه مشخص شده دانشگاه آزاد در جایگاه دوم کشور از لحاظ تعداد پژوهشگران پراستناد قرار دارد. بنابراین معیار انتخاب پژوهشگران در این فهرست، تعداد استنادهای صورت گرفته به تولیدات علمی آنها است. بر همین اساس پژوهشگرانی که توانسته‌اند براساس فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی خود در ده سال اخیر به بالاترین سطح اعتبار بین‌المللی دست یابند در دسته پژوهشگران پراستناد یک درصد دنیا قرار می‌گیرند.  
دانشگاه آزاد سال گذشته ۱۹ پژوهشگر برتر و در رتبه پنجم قرار داشته اما امسال تعداد پژوهشگران برتر این دانشگاه با رشد ۱۴۲ درصدی به ۴۶ پژوهشگر رسیده است. همچنین افزایش 359 نفری نسبت به سال گذشته حکایت از رشد 1.7 برابری ایران در تعداد پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا دارد.در این گزارش به معرفی واحدهایی که بیشترین پژوهشگران پراستناد را در خود جای داده‌اند و همچنین پاسخ به این سوال که تمرکز پژوهشگران بر کدام حوزه‌ها بیشتر بوده است پرداخته‌ایم.  آمار و اسامی این گزارش برگرفته از موسسه استنادی، علوم و پایش علم و فناوری ((ISC است.

تمرکز پژوهشگران بر کدام حوزه‌ها بیشتر بوده است؟

براساس گزارش موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری ‌(ISC) دانشگاه آزاد با 46 پژوهشگر پراستناد یک درصد دنیا یک پله پایین‌تر از دانشگاه علوم پزشکی تهران و در جایگاه دوم کشور از لحاظ تعداد پژوهشگر قرار گرفته است. سوالی این است که بدانیم تمرکز این پژوهشگران بر کدام حوزه‌ها بیشتر بوده است؟ حوزه مهندسی و علوم کامپیوتر دو حوزه‌ای هستند که پژوهشگران دانشگاه آزاد بیشتر روی آنها متمرکز بوده‌اند تا جایی که از تعداد 46 پژوهشگر دانشگاه آزاد 19 پژوهشگر در حوزه مهندسی و 9 پژوهشگر در حوزه علوم کامپیوتر بوده است، همچنین هشت پژوهشگر تمرکزشان بر حوزه «چندرشته‌ای» و چهار پژوهشگر در حوزه ریاضیات متمرکز بوده‌اند. دو پژوهشگر نیز در حوزه زیست‌شناسی و زیست‌شیمی و شیمی فعالیت داشته‌اند. علم مواد، کشاورزی، فیزیک، پزشکی بالینی هم چهار حوزه‌ای بوده‌اند که در هرکدام یک پژوهشگر فعال بوده‌اند.

کدام واحدها بیشترین پژوهشگران  پراستناد را داشته‌اند؟

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت واحدهای فعال دانشگاه آزاد اسلامی است. به‌عبارت بهتر اینکه بدانیم کدام واحدهای دانشگاه آزاد، بیشترین پژوهشگران پراستناد را در خود جای‌داده‌اند نیز مهم است. واحد نجف‌آباد در بین 26 واحدی که پژوهشگران پراستناد یک درصد دنیا را در خود جای‌داده‌اند گوی سبقت را ربوده و پنج پژوهشگر از این واحد دانشگاهی هستند. مسعود افرند، پژوهشگر این واحد دانشگاهی در حوزه چندرشته‌ای است که مقالاتش با 14668 استناد بالاترین تعداد استناد را از آن خود کرده است. آرش کریمی‌پور نیز با 11434 استناد در حوزه مهندسی در رتبه دوم پراستنادهای واحد نجف‌آباد قرار دارد.
بعد از واحد نجف‌آباد، واحد علوم‌وتحقیقات با چهار پژوهشگر دومین واحد دانشگاه آزاد است که بیشترین پژوهشگران پراستناد در آن مشغول به فعالیت هستند. سعید عباس‌بندی در حوزه چندرشته‌ای اولین پژوهشگر این واحد دانشگاهی با 3991 استناد است. محمدرضا اسلامی هم در حوزه مهندسی و 3616 استناد دومین پژوهشگر این واحد دانشگاهی است.
واحدهای تهران جنوب، مرودشت، لاهیجان، تبریز و قزوین هم هرکدام سه ‌پژوهشگر پراستناد دارند. واحدهای اسلامشهر، خمینی‌شهر و مشهد نیز هرکدام دو پژوهشگر پراستناد در خود جای‌ داده‌اند.
واحدهای شهرضا، ماهشهر، مازندران، زیباکنار، کرمانشاه، قم، قائمشهر، علی‌آبادکتول، شهرقدس، شاهرود، رشت، خوی، جاسب، امیدیه و اردبیل و ارومیه نیز 16 واحدی هستند که هرکدام یک پژوهشگر پراستناد دارند.

پژوهشگر برتر و رئیس دانشگاه آزاد واحد شهرقدس: 
تحقیقات پژوهشگران تقاضامحور شود

عبدالله ابوالقاسم‌پیربلوطی، رئیس دانشگاه آزاد واحد شهرقدس و پژوهشگر برتر این واحد دانشگاهی گفت: «در سه سال گذشته یعنی سال‌های 2020، 2021 و 2022 به‌طور متوالی از سوی پایگاه استنادی اسپوکوس به‌عنوان دو درصد پژوهشگران برتر دنیا در سه حوزه و گرایش انتخاب شدم. سال گذشته نیز توسط پایگاه استنادی علوم جهان اسلام به‌عنوان یکی از دانشمندان برتر جهان اسلام و یکی از پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا معرفی شدم.»  او اضافه کرد: «شاخص اچ‌ایندکس h-index من نیز در کل مجموعه اعضای هیات‌علمی کشاورزی و منابع طبیعی هم در دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه‌های دولتی در اسپوکوس و در گوگل اسکالر بالا است. شاخص اچ‌ایندکس در اسپوکوس حدود 32 و در گوگل اسکالر 44 است.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد شهرقدس تصریح کرد: «درمجموع 138 عنوان مقاله در مجلات اسپوکوس و وب آو ساینس (Web Of Science) دارم که عمدتا مقالاتی است که از نظر کیفیت Q1 و Q2 هستند. 90 درصد حوزه کاری بنده در حوزه گیاهان دارویی است و در حوزه مباحث فتوشیمی، تولید باکیفیت و ماده موثر بالای گیاهان و همچنین گیاهان بومی و اسانس‌دار کار کردم.»  او خاطرنشان کرد: «مقالاتی که ارائه دادم بیشتر در مبحث فتوشیمی و افزایش ماده موثره گیاهان دارویی و معطر بوده است. در واقع در این مقالات عنوان شده است که ما از راهکارهایی استفاده کنیم که در تولید این گیاهان بتوانیم ماده موثره باکیفیت تولید کرده و بتوانیم به یک محصول دارویی مناسب برسیم. بنابراین بیشتر مقالات من در این حوزه بوده است. یعنی عمدتا یک‌سری از گیاهان دارویی شاخص که در ایران جزء گیاهان بومی هستند و در دنیا ارزش اقتصادی بالایی دارند و همچنین کاربرد فراوانی در صنایع داروسازی و صنایع آرایشی و بهداشتی و غذایی دارند از دلایلی است که باعث استناد بیشتر به مقالات من شده است.»  ابوالقاسم‌پیربلوطی در پاسخ به این سوال که پیشنهاد شما برای اینکه تعداد پژوهشگران پراستناد دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر شود چیست گفت: «معتقدم باید تحقیقاتی انجام شود که مورد نیاز است. یعنی تحقیقات پژوهشگران باید مورد نیاز بوده و تقاضامحور باشد. کیفیت کار یکی از موارد دیگری است که باید به آن توجه شود. یعنی کیفیت پژوهش باید مورد توجه قرار گیرد که مشخص شود با چه دقت نظر و حساسیتی نوشته شده است.» 

 انتخاب مجله در تعداد استنادها تاثیرگذار است
او اضافه کرد: «انتخاب نوع مجلات از موارد دیگری است که باید به آن توجه شود. متاسفانه برخی از اعضای هیات‌علمی صرفا هدف‌شان این است که یک مقاله چاپ کنند و اینکه این مقاله در چه مجله‌ای چاپ شود چندان مدنظر آنها نیست. این در حالی است که مجله فاکتور مهمی است که باعث استناد بیشتر مقالات می‌شود. مجلات Q1 این ویژگی را دارند. شاید مقاله‌ای که من در یک مجله چاپ کنم ده نفر آن را داوری کنند. در واقع مجلاتی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که خروجی آخر یک مقاله باکیفیت است و نقطه‌نظرات بسیاری از دانشمندان و پژوهشگران روی آنها اعمال شده است. این در حالی است که برخی از مجلات این‌گونه نیستند و هر مقاله‌ای را بدون ارزیابی و مشابهت‌یابی چاپ می‌کنند. قطعا مجلاتی که بی‌کیفیت هستند مقالات بی‌کیفیتی چاپ می‌کنند که تعداد استناد به آنها کم است اما از آنجایی که مجلات Q1 ارزیابی و داوری‌های دقیقی انجام می‌دهند باعث می‌شود خروجی کار باکیفیت بوده و به آن مقالات استناد شود.» 

پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد واحد تبریز:
دانشگاه‌ها مشوق پژوهشگران باشند
علی غفاری، پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد واحد تبریز در حوزه علوم کامپیوتر است. او درخصوص عملکرد پژوهشی خود گفت: «با دانشجویان ارشد و دکتری واحد در زمینه شبکه‌های کامپیوتری، اینترنت اشیا، امنیت اطلاعات و شبکه نرم‌افزار فعالیت کرده و مقالاتم در این راستا هستند.» 
او اضافه کرد: «تاکنون 130 مقاله ISI ارائه داده‌ام؛ مقاله‌هایی که بیشتر مورد استناد قرار گرفته نیز در این حوزه‌ها بوده است. یعنی امنیت اطلاعات، اینترنت اشیا و شبکه‌های نرم‌افزارمحور از حوزه‌ها و مواردی بوده است که مقالات در این راستا چاپ شده‌اند.» 
پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در حوزه علوم کامپیوتر در ادامه در پاسخ به این سوال که پیشنهاد شما برای افزایش تعداد پژوهشگران پراستناد دانشگاه آزاد اسلامی چیست، توضیح داد: «این موضوع بستگی به اساتید دارد. برخی از اعضای هیات‌علمی فقط مقالات مستخرج از پایان‌نامه را کار می‌کنند اما من در بسیاری از موارد مقالات را به صورت تخصصی نیز کار می‌کنم.»  
غفاری اظهار کرد: «اگر کار یک عضو هیات‌علمی تحقیق و پژوهش باشد و دانشگاه نیز مشوق او باشد، می‌توانند به‌عنوان پژوهشگران پراستناد شناخته شوند اما برخی از اعضای هیات‌علمی گاه به دلایل مسائلی که در دانشگاه‌ها وجود دارد به سمت تولید مقاله و پژوهش نمی‌روند. مقاله باید شبیه‌سازی شده، ترجمه شده، ارسال شود و... که کار پرهزینه و زمان‌بری است. به همین دلیل بسیاری از اعضای هیات‌علمی علاقه‌مند به چاپ مقالات نیستند چون کار سختی است.» 

پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر:
برای افزایش پژوهشگران پراستناد زمینه‌های تخصصی تعریف شود
ضرغام باقری، پژوهشگر برتر دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر درخصوص عملکرد پژوهشی خود گفت: «کارهای پژوهشی که انجام شده طی چندین سال بوده است. زمینه کاری بنده در حوزه فیزیک و نانو است. طی 3 سال گذشته براساس گزارش‌هایی که به‌طور مثال از سوی سامانه علم‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی ارائه شده است، جزو نفرات برتر شناخته شدم. همچنین براساس گزارش دانشگاه استنفورد جزو دو درصد دانشمندان برتر شناخته شده‌ام.»  او اضافه کرد: «84 مقاله ISI ارائه داده‌ام که در حوزه نانو و نانو فیزیک بوده است.» 
 باقری در ادامه تصریح کرد: «معتقدم باید زمینه‌های تخصصی تعریف شود تا پژوهشگران پراستناد دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر شوند. در واقع معتقدم اعضای هیات‌علمی، اساتید و پژوهشگران باید به‌صورت تیمی روی مباحث کار کنند. یعنی حوزه‌هایی را مشخص کرده و کسانی که در این حوزه‌ها علاقه‌مند هستند، پروژه‌هایی را پیش ببرند که مورد نیاز کشور بوده و در مرز دانش باشند. در چنین شرایطی امکان همکاری‌های بیشتر و مطالعات علمی موثرتری امکان‌پذیر است.»